Rola zabawy w wieku przedszkolnym

Zabawa to jeden z najważniejszych przejawów aktywności dziecka. Pojawia się ona w różnych fazach rozwoju dziecka oraz pełni różnorodną rolę. Dzięki zabawie dziecko uczy się lepiej rozumieć otaczający świat i samego siebie. Zabawa jest dla dziecka celem samym w sobie i formą spędzania wolnego czasu. Dodatkowo w czasie zabawy dziecko zaspokaja wiele potrzeb m.in. ruchu, twórczego działania. Jest to też ważny czynnik wspomagający wszechstronny rozwój młodego człowieka. Zabawa wpływa również na sferę emocjonalno-motywacyjną, rozwój poznawczy oraz na kształtowanie osobowości dzieci.

Zabawa towarzyszy człowiekowi już od najwcześniejszego okresu życia. Prawdziwa zabawa, czyli taka która jest stworzona przez dziecko od początku do końca występuje w wieku przedszkolnym, który czasami określany jest po prostu wiekiem zabawy.

Zabawa jest bardzo ważnym elementem życia, naturalnym zjawiskiem, które jest oparte na własnej aktywności, a także w różnych formach towarzyszy człowiekowi przez całe życie. O tym, jak ogromny wpływ na życie człowieka ma zabawa, świadczą także jej funkcje. E. Hurlock wyróżnia cztery z nich: wychowawcza, terapeutyczna, kształcąca i projekcyjna.

Jeśli chodzi o funkcję wychowawczą, dziecko w trakcie zabawy uczy się  norm, zasad i reguł postępowania. Dodatkowo w trakcie zabawy z rówieśnikami dziecko uczy się nawiązywać kontakty z innymi.

Zabawa może mieć też formę terapeutyczną. Jest to okazja na rozładowanie negatywnych uczuć i emocji, poradzenie sobie z trudnymi przeżyciami oraz możliwość na uwolnienie od stresu, napięć i zahamowań. Podczas zabawy dziecko może przezwyciężyć własne ograniczenia i słabości oraz zrekompensować braki z realnego życia.

Wyróżnia się także funkcję kształcącą – dziecko w zabawie kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie. W czasie zabawy dziecko kształtuje swój charakter. Poznaje siebie, uczy się radzenia sobie z różnymi emocjami, problemami oraz ze stresem. We wspólnej zabawie z innymi kształtuje umiejętności komunikacyjne oraz rozwiązywania konfliktów. Zabawa może rozbudzać wrażliwość, empatię, otwartość i szacunek do drugiej osoby

Funkcja projekcyjna – dzięki temu, że w zabawie dziecko wchodzi w różne sytuacje, wykonuje różne zadania, pełni różne role, a więc ujawnia pośrednio przez te wszystkie środki wiele swoich możliwości, dorosły może odkryć i lepiej poznać różne problemy dziecka. Łatwiej poznać czym się interesuje oraz dowiedzieć się jak reaguje w różnych sytuacjach i jak radzi sobie z emocjami np. niepowodzeniem czy porażką. Wnikliwy obserwator w zabawie może dostrzec co dziecko cieszy lub czy coś go trapi, czy ma jakieś kłopoty i problemy.   

Rola zabawy w wieku przedszkolnym jest ogromnie ważna, gdyż:

• jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój fizyczny dziecka
• uczy odróżniać fikcję od rzeczywistości,
• umożliwia poznanie i zrozumienie świata,
• pozwala uwolnić energię, która często bywa tłumiona przez środowisko,
• rozwija myślenie przyczynowo – skutkowe,
• zabawa jest czynnikiem kształtującym sprawności i umiejętności dziecka, takie np. jak sprawności manualne, koordynację wzrokowo-ruchową i inne; umiejętności odróżniania i poznawania kształtów, barw, wielkości przedmiotów, rodzaju materiału, z którego są zrobione itp.,
• aktywność zabawowa ma zawsze zabarwienie emocjonalne, towarzyszy jej uczucie przyjemności, zadowolenie z osiągniętego rezultatu, poczucie satysfakcji,
• dzięki zabawie dziecko uczy się współżyć z innymi dziećmi, podporządkowuje się przepisom i normom obowiązującym w grupie, rozwija swoje uczucia społeczne.

Zabawy dziecka dzielimy na zabawy tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe oraz zabawy i gry dydaktyczne.

Zabawa tematyczna – jest najbardziej charakterystyczną formą zabawy dla wieku przedszkolnego.

W tego typu zabawach dziecko przyjmuje na siebie określone role, nadaje różne znaczenia używanym w zabawie przedmiotom. Klocek zastępuje np. cegłę, kran, małe klocki – różne produkty w zabawie w gotowanie obiadu, stołeczki ustawione w szeregu – to wspaniały pociąg itp. Zrealizowanie przyjętej roli lekarza, kierowcy, nauczyciela, górnika staje się dla dzieci osiągnięciem celu i przyczyną wywołanego przez to zadowolenia.

Zabawy tematyczne kształcą wyobraźnię dziecka, jego fantazję, zarazem jednak dziecko, przekształcając w zabawie rzeczywistość, dokładniej ją obserwuje i utrwala sobie wiadomości o świecie.

Dzieci przedszkolne na ogół bawią się już nie pojedynczo, lecz w mniejszych lub większych grupach, co ma duże znaczenie dla ich społecznego rozwoju. Na początku okresu przedszkolnego dziecko bierze jeszcze stosunkowo mały udział w zabawach i zajęciach grupowych z innymi dziećmi.

Przeważają w tym wieku zabawy indywidualne lub takie, gdzie dzieci bawią się obok siebie, ale jeszcze nie bawią się wspólnie, razem. Tendencja do udziału w zabawach wspólnych, wymagających współdziałania, rozwija się w wieku przedszkolnym szybko i między 5 – 7 rokiem życia osiąga już wysoki stopień.

W tych zabawach dziecko poznaje pierwsze stosunki społeczne: uczy się, że inni doznają uczuć podobnych, mają takie same potrzeby, uczy się liczyć z nimi oraz podporządkowywać swoje zachowanie obowiązującym zasadom, regułom, prawom.

Zabawa konstrukcyjna – zabawa polegająca na budowaniu różnych obiektów, z klocków lub innych elementów, np. domów, zagród, maszyn, środków lokomocji itp. Do zabaw konstrukcyjnych zalicza się również rozbieranie różnych przedmiotów i ponowne ich składanie.

Trzylatek „budując” coś z klocków, ustawia je w nieregularne stosy, rzędy itp. Ruch odgrywa dla niego jeszcze ważną rolę, a nazwę swojego „produktu” nadaje po zakończeniu czynności, często na skutek sugestii innych osób czy przypadkowego „podobieństwa”. Dziecko starsze buduje dom dla lalek, zamek, samolot. Określa sobie, co będzie robiło, planuje też poszczególne etapy pracy. Często są to zabawy zespołowe, mające z góry nakreślony plan działania, którymi kieruje jedno dziecko, przydzielając poszczególne czynności kolegom.

Zabawy ruchowe – wymagają od uczestników częstych zmian miejsca, stosownie do obowiązujących w nich reguł. Zabawy te w szczególnym stopniu rozwijają funkcje motoryczne dzieci oraz wdrażają do przestrzegania obowiązujących reguł.

Zabawy ruchowe odgrywają w wieku przedszkolnym tak samo ważną rolę, jak w innych etapach rozwoju dziecka, kształtując jego sprawność, koordynację jego ruchów i orientację przestrzenną.

Zabawy i gry dydaktyczne – są zabawami według  wzoru opracowanego przez osobę dorosłą, prowadzą z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego  w nich zadania. Najczęściej jest to gra umysłowa, której celem jest rozwijanie zdolności poznawczych. Do zabaw dydaktycznych zalicza się m.in. loteryjki, zagadki, układanki, rebusy, krzyżówki, segregowanie oraz gry stolikowe, np. chińczyk, domino czy warcaby.

Zabawa w życiu dziecka ma duże znaczenie dla jego funkcjonowania, a także na rozwój procesów poznawczych (w szczególności na uwagę, postrzeganie, pamięć, wyobraźnię, myślenie). Dziecko poprzez zabawę w sposób dla niego przyjemny nabywa niezbędne kompetencje do lepszego funkcjonowania w życiu codziennym. Zabawa umożliwia dziecku realizować plany, wspaniale się bawić oraz ukazywać swoją osobę innym. Pozwala poznawać świat a także go zrozumieć. Pamiętajmy więc, że główną formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa.

Opracowała Milena Morta